Zimovanje u Jakobsfeldu

Nitko nije tako dobro kod nas radio sa (pred) pubertetlijama kao veliki Branko Bauer. Shvativši potencijal mladog Slavka Štimca, Bauer mu je 1975. godine u filmu Zimovanje u Jakobsfeldu dao glavnu ulogu — onu provincijskog dječaka Milana Maljevića koji pokušava preživjeti u ratnoj Vojvodini. Milan brine za bolesnog prijatelja, gradskog dečka (predstavivši u toj ulozi Svetislava Buleta Goncića, još jednog sjajnog dječjeg, a kasnije i odraslog glumca), a onda dospijeva u banatsko selo ponijemčenog imena Jakobsfeld. Tu se zapošljava kao sluga surovog folksdojčera, gazde Jakoba Jericha (Slobodan Cica Perović). Preko prijateljstva s gazdinim konjem Šturmom (kakav detalj — Sturm und Drang!), dječak se polako približava Jerichu i njegovoj, gotovo nevidljivoj, ženi Marti (Ljubica Ković). Njih dvoje uopće ne govore, osim kratkih promrmljanih uputa za poslove, a kad Milan prvi put stupi u kuću otkrivamo zašto — starci su izgubili oba sina, poginuli su kao vojnici Wermachta na Istočnom frontu.

Suština filma kompliciran je odnos između dobrog Milana i emocionalno mrtvog, tragedijom pogođenog Jericha. Ono što mnogi pamte je upravo način kako su ta dva svijeta izgrađena — neopisivom lakoćom glumačke interakcije između genijalnog, metodskog Perovića (i samog tragične ličnosti) i duboko slavenske “prividne jednostavnosti” naturščika Štimca. Detalji su odreda bili sjajni: Jerich i Marta dozivaju dječaka “Milan!”, u nominativu; on našizirano tepa konju “E, Štrum, Štrum”; glavni negativac je zastrašujući, teutonski mrzli Goran Sultanović kao vođa Hitler-jugenda (dobošara Jugend orkestra u filmu je glumio Vlajko Golubović, kasnije jedan od najboljih yu-bubnjara) koji sa svojom squadrom na ulici maltretira Milana; vizualno dominiraju ravničarsko sivilo i magle banatskih sela. Postoji, zatim, zanimljiv etnički kontekst — Folksdojčeri i Slaveni koji ne znaju ništa jedni o drugima iako žive zajedno, što je gledano “unazad” iz 1970-ih godina i tadašnje atmosfere moralo djelovati čudno. No publici je bilo jasno da su Folksdojčerima u filmu — lošima ali i dobrima! — dani odbrojani.

Zadnju rečenicu u filmu, trenutak kad Milan napokon izađe iz sela prema slobodnom teritoriju, umjesto po efektu katarze, pamtit ću sa smijehom kao citat iz doba kad smo, dečki iz kvarta, igrajući se rata, mrtvi-ozbiljni, bezbroj puta ponavljali scenu — Milan puca iz šmajsera u ploču s natpisom sela i viče: “Lajte kere Jakobsfelda!”

• Đorđe Matić