Zajdi, zajdi

Možda najpoznatija makedonska pjesma svih vremena, u međuvremenu simbol svega za što makedonska muzika stoji i što predstavlja: široke, otvorene harmonije, moćni akordi, južni mol, tekst s temom gubitka (mladosti, ovdje konkretno), s ovom pjesmom nema vrdanja. Već od otvarajuće prve a-mol linije: “Zajdi, zajdi, jasno sonce…”, slušalac zna na kojoj je teritoriji, emocionalnoj i geografskoj. Južnjački blues, indeed. Krivo opisana kao “narodna” (iz tipičnog “Ime kompozitora se izgubilo — pjesma je ostala za vječnost” ciklusa), “Zajdi, zajdi” napisao je i, mislim, prvi snimio Aleksandar Sarievski, ali je ona u međuvremenu doživjela toliko verzija, o izvedbama raznih orkestara uživo na koncertima i Balkan-feštama da i ne govorimo, da je postala dio opće glazbene i kulturne baštine Makedonije i Balkana.

Zanimljiv je iznad svega njen tzv. crossover appeal: ni za jednu drugu kompoziciju balkanskoga folk suzvučja (a ima ih mnogo koje su obrađene: “Jovano, Jovanke”, “Ružica sem bila”, “Klinček stoji pod oblokom”, “Emina”… da nabrojimo samo neke) ne može se reći da je s takvom lakoćom prešla među urbanu publiku, među rock-fanove, toliko da su je (i) oni, bez dvojbe, doživljavali kao “svoju”. Uzrok tomu vjerojatno je obrada te pjesme u izvedbi grupe Smak na čelu s kragujevačkim gitarističkim herojem Radomirom Mihajlovićem-Točkom. Točak je, svirajući je (u blues tempu! — original je naime rubato ili free time) još od 1970-ih (iako je kompozicija objavljena tek 1981. godine na albumu “Zašto ne volim sneg”) kao instrumental, u svom duboko emocionalno proživljenom stilu, naprosto posvojio ovu temu. Sjećam se da su je mnogi fanovi zbog toga doživljavali kao njegovu kompoziciju, iako su znali da je nije napisao. Teška, ali svirački eksplozivna; tipično točkovski virtuozna i u isto vrijeme puna čudne slatke tuge, “Zajdi, zajdi” Točka i Smaka dugo je bila “original”, a ostalo su bile obrade.

Među brojnim drugim “nepjevanim” (što je značilo u startu “ambicioznijim”) kompozicijama toga vremena (“Jovano, Jovanke”, “Jednoj ženi”, “Dinamit”), imala je Smakova “Zajdi, zajdi” kultni status, te bila, po svom svjetskom uzoru, kao jedan od onih velikih engleskih i američkih rock-instrumentala — pravi domaći “Star spangled banner” (ili “Albatros”, ili “Samba pa ti”…).

Pionir spajanja rocka s makedonskim folklorom, Vlatko Stefanovski kasnije je na koncertima i sam svirao instrumentalnu verziju — što je zanimljiva kulturna igra: gitarist iz Makedonije svira temu iz “svoje” kulture, ali zapravo tek nakon što ju je “dobio” natrag od kolege iz Srbije, koji ju je interpretirao prije njega. Ostale izvedbe su kako brojne, tako i uglavnom — osim one Šabana Šaulića, snimljene uživo — manje značajne. Klarinetist Boki Milošević snimio ju je također, kao i veliki Ljubiša Stojanović-Luis (na svom drugom albumu).

Pjevali su je Predrag Gojković-Cune, Haris Džinović i mnogi drugi, skopska grupa Mizar parafrazirala ju je u jednoj svojoj kompoziciji, a snimljenim verzijama u izvedbama raznih radio i TV-orkestara ne zna se ni broja. Kao i kod svih klasika neke su verzije naprosto nepodnošljive (npr. ona beogradske grupe Frenky u Enigma-ritmu!). Kompozicija “Dreams” Gorana Bregovića s Arizona Dream soundtracka, bazirana je na kombinaciji tema “Zajdi, zajdi” i “Kaleš, bre, Anđo”, još jedne poznate makedonske pjesme, a zbog naročite atmosfere korištena je i u mnogim drugim filmovima (Bure baruta, Saviour).

U postmodernoj igri originala i kopije publici se čini da je ova pjesma, u današnjoj svojoj recepciji, već bila klasik prije nabrojenih modernih (re)izvedbi, te kao takva bila tretirana od onih koji su joj svojim verzijama udahnuli besmrtnost. Ne, Točkova verzija je zapravo “original”, on ju je “stvorio” (a i drugi kasnije) i postavio je na mapu. Iako je konkretni pjevač pjesmu snimio mnogo prije, kasnija verzija je gospodarila kolektivnom kulturnom imaginacijom, a tek poslije kreće tipična (nesvjesna) kulturna arheologija, ili traženje originala “unazad”. Tim više je slučaj ove pjesme zanimljiviji i važniji. “Zajdi, zajdi”, naime, zvuči kao da je oduvijek tu.

• Đorđe Matić